Документ до історії містечка Куни

 1617 р., жовтня 23. Вінниця. -

Декрет Вінницького ґродського суду за скаргою Федори Слупичанки Олександрової Крушельницької про забиття на смерть її двоюрідного брата Тихона Слупиці Василем Рогозинським під час нападу останнього на замок м. Куни, маєток Т.Слупиці (за виписом з вінницької ґродської книги 12 січня 1624 р.)

Wypis s ksiąg grodskich winiczskich woiewodzstwa Braczławskiego

Liata narodzenia Bożego tysiąc sze(ść)set siedmnastego miesiąca octobra dwudziestego trzeciego dnia

Na roczkach grodskich winiczskich, od dnia siedmnastego miesiąca octobra w roku, zwysz napisanym, przypadłych y sondownie odprawować zaczętych, przed nami, Adamem¹ Bohuszem Deszkowskim, podstarościm, a Michałem Łaszk(i)em, sędzią, vrzędnikami sądowymi grodskimi winiczskimi, gdy się przytoczyła sprawa z reiestru sądowego za przywołaniem wożnego opatrznego Matiasza Rusanowskiego między vrodzoną panią Fiodorową Słupiczanką, siostro strzyieczną nieboszczyka pana Tychona Słupice Aleksandrową Kruszelniczką y małżonkom, iako opiekunem iei, panem Aleksandrem Kruszelniczkim, powodem², z iednei, a urodzoną panią Halszką Słupiczanką Wasilewą Rohozińską y małżonkiem iei panem Wasilem Rohozińskim, pozwanemi, z drugiei strony, za pozwem grodskim winiczskim, na roczki terażnieisze do wywiedzienia szkrutinium wyniesiony(m), w którey sprawie strona powodowa, oczewisto będąc u sądu, podniosła pozew, pisany tymi słowy:

Aleksander Bałaban, starosta winiczki

Wam, urodzonym pani Halszce Słupiczance Wasilewei Rohozińskiei y panu Wasilowi Rohozińskiemu, principałom niżei pomienionei sprawy

Z osoby y ze wszytkich dóbr waszmości leżących y ruchomych, ^3-zwierchność iego ich mościów^-3 a władzą vrzędu mego starościńskiego rozkazuię wam, abyście waszmość przede mną abo sądem moim grodskim winiczskim na roczkach grodskich winiczskych, które w roku teraźnieiszym tysiąc sze(ść)set siedmnastym miesiąca octembra siedmnastego dnia przypadną y sądzone być maią, sami oblicznie y zawicie stali na żałobę y prawne popieranie vrodzonei pani Fiedory Szłupiczanki, siostry strzyiecznei vrodzonego nieboszczyka pana Tychona Słupice, Aleksandrowei Kruszelniczkiei, która s przytomnością przerzeczonego pana Aleksandra Kruszelniczkiego, małżonka y opiekuna swego, pozywa was wespół a nierozdzielnie oboiga panów Rohozińskich, małżonków, pospołu, iako w sprawie pryncipałów do wywiedzienia y przysłuchania szkrutiny, a to przychylaiąc się do protestacy grodskich winiczskich, przez się samą, iako y przez insze osoby poczynionych, o zabicie y zamordowanie okrutne nieboszczyka, brata swego Tychona Słupicy. Iż waszmość czasu, niedawno przeszłego w roku tysiąc sze(ść)set piętnastem, wnocy ze śriody na // czwartek dnia dwudzestego wtórego ianuary, podiachawszy pod zamek kunianski s po(mo)cnikami swemi, których imieniem y przezwiskami w protestacy swei mianowała, protestuiąc się y z nimi wolne prawo sobie zachowuie, osobnie y z haidukami, kozakami, których było więcei, niż do sta człowieka, potaiemnie drabinami przez pale wlia(z)szy, nieodpowiednie pierwiei pan Rohoziński pana Słupicę z muszkietu w pirsi na wylot kulą postrzelił y kordem w szyie do połowicy ciął, a potym wszyscy okrutnie a nielitościwie, prawie tyrańsko postrzelali, iako w protestaciach szyrei iest opisano. Do których się powoda strona s pozwem swoim wo wsiem referuie, przeto abyście wm. na roku, zwysz pomienionym, oboie stanęli y szkrutinium się przysłuchali, y swoie szkrutinie na tenże pozew a na swoi się nie biorąc, wywodzili. Pisan (w) Winicy roku tysiąc sze(ść)set siedmnastego miesiąca septembra ósmego dnia.

A po wyczytaniu tego pozwu, wyniesienia iego na pozwanych przez powodą stronę, wcześnie wydanym⁴, roku y terminu oczewiście przez woźnego szłusznie dowiódszy stronie pozwanei, powodowa strona prosiła sądu, aby⁵ dalei pozwanym postempować nakazał. A pozwany sam y za mocą małżonki swei, oczewiście u sądu będąc, zachowawszy wcale wszystkie obrony, tak tei mnieiszei, iako y wiekszei, sprawie służące, powedział, że tu w sąndzie ninieiszym ani terminu, ani forum należnego mieć nie może terminu⁶, iż mieisca, gdzieby te sądy, na które pozew wydany, sądzone być mieli, nie włożono, ani przytomności małżonka iei mości paniei Rohozińskiei, bez którei⁷ żona ani stać u [...] odpowiadać nie powinna. A co nie widać poslednieiszą w pozwie relacią, położenia pozwu uprzedzaiacą, napisano forum tu zaś być nie może, to iuż szkrutinią oboie w tei sprawie, tak przez powoda, iako y przez pozwanego wyprawowane, poprzysiężone y dekretami trybunalnemi ^8-stwierdżony y uprzywileowany^-8 tam natenczas, iako iaśnie dekret trybunalski oświadcza, teraźnieisza ^9-aktriks stanała^-9 y dekretem trybunalskim do tei sprawy y do iei szkrutinium, iako nieiakim przywileiem, przypuszczona iest i na zachowałym roku w trybunale konserwat brasławskich zawisła. Czego awtentice dowiód, powiadaiąc, że fora commekscionem¹⁰ albo pomieszania, nie cierpio y to, co trybunał sądził, sądzic sobie zachował urząd grodski zawyto [...] na trybunał przez apelatią y prozekucię w to się [...] iasnych, ani iurisdicta swoiei podciąć dale [...] iest, nie moze, ponieważ [...] y miłosierdziem sondu świentobliwego [...] szkrutenium powodowei strony pozwani także [...], a w prawie nic darmo być nie ma, ani imię Boże, tak częstymi a niepotrzebnemi przysięgami darmo brano być nie ma. Wienc była stąd wzgarda trybunału y strony lekkomyślność przeciw // constitutiam, powagę tribunalskiey opisuiących ukazała się naonczas przy szkrutinium Diakowskiego, opiekuna potomka Słupicy, sondzenia sprawy, prosząc y pozwanych dekretami ku sprawowaniu przywodząc. A teraz nowe sądy y nowe forum sobie naiduiąc y obieraiąc, tak wiele instancy y osąndzenia irritować y w wątpienie przywodzić ukazał, y constitucią, sposób wywodzenia szkrutiny opisuiącą, w którei nie tylko aby szkrutinia na szkrutinią wyprawowanie, ale szwiadki szwiadkami aby mieszani y spuszczani nie byli, iaśnie wyrażono, y nimi dwunastą szług być mają. A co większa czas wywodzenia szkrutiny za tak wielu sądzonych roczków y roków ziemskich y w kilka lat po uczynionei protestacy upuściła przeciw iasnemu prawu w szwieżym, gorącym [...] prawdziwei wiadomości szkrutinia na pierwszych rokach ziemskich albo roczkach grodskich wywodzone być maią. Powiedział y to, że ie mość, w Wołyńskim woiewódzstwie buduczy dobrze osiadłym, położeniem pozwu naziemnei maiętności y obcą iurisdictią obciążony być nie może, stąt tedy, iż ani terminu, ani forum, tak wzgliędem sędziów, iako sprawy y osób pozwanych należnie być nie może. Prosili, aby wolnemi od onego byli uczynieni, zachowawszy, iako w ynszych, obrony swe wcale, przypozwie, wcześnie do szkrutinium wydanym¹¹ y wcześnie w Kunie, dzierżawie panów Rohozińskich, małżonków, położonym¹² przy protestacy swoiei, o mord brata swego uczyniony¹³, przy prawie y zwyczaiach za prawo pisane zachowuiuczych¹⁴.

Powodowa strona, mocnie stoiąc, nie wdaiąc się w żadną controwiersią, gdyż sąd nie iest sędzią, szkrutinium tylko [...], dla informacy sondu, powiedziała, że w sądzie [...], tak też y forum, y należnym powodem będąc, ma termin y rok, bo na roczkach grodskich winiczskich y rok iest, w pozwie sądzenia roczków oznaczony y przez woźnego oczewiśto dany. Pogotowiu przytomność, gdyż oboie pospołu panowie Rohozińscy, małżonkowie, iako w sprawie spolnei a nierozdzielnie obwiniony¹⁵, iż przytomnością pozwany(ch) są data w pozwie, sąd niechai uznawa, która daleko pierwsza, niż kładzienie pozwu, z oczewistego wyznania woźnego, przed sandem zeznawaiącego, ^16-znaczy się^-16, który zeznawa, że żadnei relacy do ksiąg sam y przez się samego pozwu kładzonego nie wwodził, co y strona, oczewiśto stoiąc, twierdzi, że woźnego nie stawiła do ksiąg , bo oczewiście zeznawa, że y pozew do szkrutinium położył y rok [...] na roczki teraźnieisze złożył, forum też [...] szkrutinium sądowi tuteszniemu [...] y dekretem tribunalskim [...] powodem, do tey sprawy poparcia zeznania uznana bendąc mieszani, sondów żadnei nie masz w tei sprawie, bo strona, powodowa siostrą bendąc y sama iedna, // tylko potomkom zastawiwszy do swoiei protestacy, przez siebie samego¹⁷ uczynionei, prawem pozwanym pociaga na pokazanie ekscesu, w protestacy mianowanego, bo takowych ekscesow nie tylko krewnym, ale obcym nawet y urzędom grodskim dochodzić prawo pozwoliło. Eksces też tak srogi końca swego nie wzioł, gdyż nieboszczyk lat nedorosłych Ierzy Słupica, który, iako nabliszy, z opiekunem swoim panom Aleksandrem Diaszkowskim¹⁸, o ten eksces pozywaiąc, nie skończywszy sprawy, umarł. A co więtsza, cudza sprawa powodowei sprawy hamować nie może, zwłaszcza gdy chto szłusznie, należnie y prawnie pozywa, powiada tez strona, iżby szkrutinia na szkrutiniie wywod[...], sztoby y to na tym, yżby mordy, gwałty, mężobóistwa nigdy karani nie byli, gdyby hto albo z boiaźni, albo z nienależności, albo z iednania iakiego ufolgował y nie kończył. Tu siostra stryieczna rodzona, krew-o-krew rozlaną, brata swoiego pozywaiąc, chce o to dowodnie ukazać, dliaczego szkrutinium odsodzona być ma, szwiadków też onych stawiać będą, liudzi zacznych, ludzi sumnienia dobrego, szliachciców osiadłych tutecznieho woiewódstwa, któri dobrze mężobóistwa tego wiadomi, a nie tylko dwunastu, ale y wszytkie woiewódstwo tutecznie, ieśli sprawa przydzie, postawić czyniła, by była y dawniey powodowa strona, ale nie miała przystempu, póki bliszcszy [...] pomieniony Ierzy, teraz po śmierci iego niczego czasu [...] zapozwala, iako prawo uczy, którei matką iest. A z maczochą o mężobóistwo aby nie kazano nie zostawało, gdzie w sądzie należnym wywodzić też będzię szkrutinium, gdyż szkrutinia, gdzie się uczynek stał, wyprawowane być maią. Prosiła tedy powodowa strona, aby sąd, na stronę nieprawne racie strony pozwanoi odłożywszy, termin, forum y należnego powoda uznawszy, dalei postępować nakazał.

Sąd grodsky winiczski słuszny termin y forum naiduie y pozwanym dalei postępować nakazuie. Od którego dekretu pozwani na trybunał lubelski apelowali. Sąd im tei apelacy nie dopuścił. O które niedopuszczenie apelaty, o uciążenie y szkody na sąd szwiadczyli się, a daley powiedzieli, że powód y sprawa ta iest nienależna, a to z racy pomienionych, które tu powtórzył, to przydawszy, że prawo, dwóch pozwów o iedną rzecz zabraniaiąc straceniem sprawy, [...] przez brata stracone, drugiemu onych podnosić [...] ieden sumnieniem zapieczętował, y terażnieysza actrix, przy iego szkrutinium poprzysiązonym stoiąc y opowiadaiąc się w sądzie tribunalskim y tutesznim grodskim¹⁹, iako to teraz znieważać y (w) wątpliwość przywodzić może. Gdyż y do tychże Diakowskiego protestacy, iako w // pozwie y teraz mianuie, y to szkrutinium derigować chce, co iest przeciwna protestacią przymować, a szkrutinium, którze²⁰ poprzysiążenie²¹ i która²⁰ dekretami tribunalskimi ^22-stwierdzenie y uprzywiliowanie^-22, otstępować rozumieli, aby co pan Diakowsky ucześnik swói upuścił, niech się tu deklaruie, wienc ieśliby w czym on ufolgować odciął, niechai pokaże, gdyż do czynienia z nim o to miałby drogę podług prawa, które takowych iednania bronić y owszem z rąk pana Diakowskiego tego szkrutinium do sprawy główney, a nie za wroszczeniem nowei sprawy y nowych szwiadkow, przeciw iasnemu odszukiwać ma, iż nimże ieśliby co w sprawie głównei upuścił, o to czynić należnieby mógł, lecz iż directe zgody ani folgi żadnei nie zadaiet, przetendować iei też nie może, pogotowiu pierwszem szkrutinium gardzić ma y teraz, iako nienależna powodna, sprawy takiei nowei y nienależnei zadawać nie może. To przypomniawszy, że iei mość pani Rohozińska, mentaliter obwiniona, strzelać nie umieiąca, owszem strze(l)by słuchać lęka się, nie może szłusznie tego obwinienia ponosić, ani do szkrutinium iakiego podlegać, stąd tedy prosiła, aby wolnemi principałowie uczynieni byli, zachowawszy prawne obrony.

A strona powodowa powiedziała, że rzecz, osondzona na wstiec, nie idiet i o sąd, nieprawnie raciie pierwiei strony pozwanei, które iednakie y teraz wnosi, na stronę odłożywszy, postępować nakazał, to i teraz strona na obronę sobię ich zazywać nie może. Do tego sprawa sprawy nigdy nie hamuie, powodowa strona do dowiedzienia ekscesu, w swoiei protestacy mianowanego, do szkrutinium pozwała y wczesznie swoią szkrutinią wywodzić chce, o żadnym się dekrecie nie pytaiąc. A co więtsza, nie może sąd tuteszni, nie będąc sendzią, tylko szłuchaczem szkrutiny, rozeznawać o ważności wywodzenia szkrutinium y decizy czynić, ieśliby źlie strona powodowa wywiedzie, to przy popieraniu głównei sprawy przez sąd należny odsądzona bendzie, a tu nie o główną rzecz, ale do szkrutiny tylko, wywiedzienia terminu ma i wywodzić chce nie tyłko przeciw panu Rohozińskiemu samemu, ale y pani Rohozińskiei, która spólnie principałka, z mężem pospołu obwiniona, nie mentaliter, alie zobopolnie tei krwie wyniosą, co szkrutiny pokaże się. Prosi, aby sąd odpowiadać nie kazał, bo nie uznaie uczynku, ale o szkrutiny słuchanie idzie.

Sąd grodski winiczski powoda należnego y sprawę naiduie y pozwanym nakaziue odprawować. Od którego dekretu pozwanie²³na trybunał liubelski apelowali. Sąd im tei apelaty nie dopuścił. O które niedopuszczenie apelaty, o uciążenie y szkody na sąd szwiadczyli się a w otpowiadaniu powiedzieli zaś pozwani, że pozew nieprzedni, y s tych wyszych racii²⁴, że nie do dekretu trybunalskiego, ani postem(p)ku, tak wielu instancy prawnych²⁴, ale poprostu do szkrutiny [...] za wiadomością, którą pretendowana być nie może, bo [...] o należność powódstwa rospiramy, wydany, a pozwy na pozwy [...] być nie maie, szkrutinium zaś porządnie na pozew porządny wynić [...] znoszone być nie ma, wienc iako się wyszei powiedziało za opuszczeniem mieisca sądów przy bytności małżonka y za datą nieporządną pozwy według prawa mieisca mieć nie mogą y prawo o nim zabroniło. Y prosił, aby od onego wolnym pozwani uczynieni byli, przestrzegszy zdrowo obron wszytkich prawnych, całe tey sprawie służących. A powód powiedział, że porządny pozew, że powodowa strona dekretem trybunalskim należna // jest uznana, rzeczy osądzone s powodzstwa iei przeciwnie strona nie pokaże, za czym ona do swoiei protestacy czyniąc prosi, aby te ratie, iako pierwiei, mieisca w sądzie nie mieli y odciente, bo strona znowu ich zażywać nie może, aby sąd skutecznie odpowiadać nakazał.

Sąd grodsky winiczsky przedni y dobry pozew naiduie y pozwanym skutiecznie odpowiadać nakazuie. Od którego dekretu pozwani na trybunał liubelski apelowali. A powód powiedział, że apelatia dopuszczona teraz być nie może, gdyż prawo iei broni, y tak, iako nieprawne, ratie przez dekret są iei odciente, tedy też y apelatia od nich, iako nieprawnych y przez decret odciętych, dopuszczona teraz być nie może, y suspensia pozwolana na rzecz osądzoną y dekretem odsądzoną, iako nieprawno. Sąd pozwanym tei apelaty nie dopuścił. O które niedopuszczenie apelaty szwiadczyli się, iako wyszey, tu²⁴ obrony, przed wniesienie resumowawszy, powiedział, ze to szkrutinium, iako od deducty byłe, przeciw prawu pospolitemu y dekretem trybunalskim w sądzie należnym y naganionym dopuszczone być nie ma dotot, póki by obrony pozwanych y dekretow ninieyszych uznane przez sąd głowny trzybunalny nie stało się, które za prosecutiami szłusznymi, da Pan Bóg, nastąpić. Y prosił, aby sąd od tego szkrutinium natenczas za tak ważnemi y szłusznemi, na prawie y decretach tribunalskich ugruntowanemi raciami supersedował, nieprawnego tei sprawie należącego, nie upuszczaiący wcalie zachowuiąc. A strona powodowa powiedziała, że strona pozwana nie tylko obron wnosić y ich zazywać, ale y ozywać się iuż po wyściu wszytkich stopniów prawnych nie może, bo prawa postępuią, a nazad się nie wracaią, y znowu o przywołanie do dalszego postempku prosi.

Sąd grodski winiczki obronę pozwanych na stronę otkłada y pozwanych do dałszego postępku powodowi przez woźnego przywołać dopuszczaiet. Od którego dekretu pozwani na trybunał lubelsky apelowali. Sąd im tei apelaty nie dopuścił. O które niedopuszczenie apeliaty, o uciążenie y o szkody na sąd świadczyli się, a za przywołaniem wyniowszy y powtórzywszy wszytkich²⁵ obrony prawne, powiedział, że bez condemnaty, która za obronami takowemi prawnemi być nie może, to²⁶ szkrutinia wyprawowana y słuchana być nie ma, ani decretem do tego strona ciśniona, ani powodowa przypuszczona, co iuż raz tenże sąd, a dalei y trybunał, definituie, osądził, ani poprawy albo odmiany przypuścić y cierpieć nie może, gdyż i tam natenczas w trybunale za pozwoleniem pozwanym ninieiszym dilaty wywodzenia szkrutinium zdrowo wcale powodów szkrutinium za czowanem, teraz iaśną zniewagę trybunału y prawa pospolitego ku wielkiemu pomieszaniu szwiadectw y sprawy zatrudnienia nową szkrutinię pierwszemu [...] za nowemi sądami bezprawnie apełowane być nie ma [...] tedy y pierwszych [...] prosił, aby [...] pozwani od tei wszytkiei sprawy byli uczynioni, obronam wszytkich niczego a niczego prawa nie uwłaczaiąc.

Sąd grodski winiczki w moc dalszego postepku powodowi szkrutinium wywodzić nakazuie. Od którego dekretu pozwani na trybunał liubelski apelowali. Sąd im tei apelaty nie dopuścił. O które niedopuszczenie apelacy, o uciążenie // y szkody na sąd świadczył się. Po którym oświadczeniu strona powodowa pani Kruszelnicka za wydaniem roty przysięgą, w constitucy opisaną, na wywodzenie szkrutiny przez woźnego Matiasza Rusanowskiego wykonała, że tych szwiadków, któryh wieści będzie, nie przenaimowała, ani przez nieprzoszenie byłi, co y woźny mianowany przez sądem zeznał, że tak, a nie inaczei było.

Po którym wykonaniu tei przysięgi my, sąd, szwiadków, od strony powodowei stawionych, dostatecznie wysłuchawszy, osobną szkruti(ni)ą, rękami podpisawszy y pieczęcmi swoimi zapieczetowawszy, strony powodowei wydali y ten dekret do ksiąg grodskich winiczskich zapisać kazali, s których y ten wypis roku teraźnieiszego tysiąc dwudziestego czwartego miesioca ianuary dwunastego dnia pod pieczęcia grodską iest wydan. Pisan w zamku winiczskim.

 Лвівська національна наукова бібліотека ім. В. Стефаника НАНУ, від. рукописів, ф. 5, оп. 1, спр. 4105 ІІІ, арк. 56-59. Незасвідчена копія. Переклад з руської мови.

 ¹ Має бути Iwanem.   ² powodami   ^{3- -3} Має бути zwierzchnością Jego K. Mości.   ⁴ wydanego   ⁵ Написано двічі.   ⁶ Слово зайве; далі залишено місце на одне слово.   ⁷ którego   ^{8- -8} stwierdzone y uprzywileiowane   ^{9- -9} actrix stanęła   ¹⁰ commiscionem   ¹¹ wydane   ¹² położone   ¹³ uczynioney   ¹⁴ zachowuiuczy   ¹⁵ obwinieni   ^{16- -16} Зайве.   ¹⁷ samey   ¹⁸ Deszkowskim   ¹⁹ Далі залишено місце на піврядка.   ²⁰ które  ²¹ przysiężone   ²² stwierdzоne y uprzywiliowane   ²³ pozwane   ²⁴ Далі залишено місце на кілька слів.   ²⁵ wszytkie   ²⁶ ta

Підготували до друку: Микола Крикун, Олекса Піддубняк